Kunstenaar

Als 17-jarige deed ze op drie kunstacademies een toelatingsexamen. Geheel tegen haar eigen verwachtingen in werd Sasja Bork op alle drie aangenomen. Maar er ging nog heel wat aan vooraf voordat ze echt fulltime zelfstandig kunstenaar werd. Ik sprak met haar over haar weg naar de kunstwereld en het pad dat ze gekozen heeft.

De kunstacademie

Sasja zat op het vwo en tekenen was voor haar geen examenvak. Gelukkig kon ze in haar vrije schooluren wel terecht bij een tekenleraar die haar graag wat bij leerde. 

“Ik wilde heel graag naar de kunstacademie, maar dan wilde ik wel de lerarenopleiding doen. Toch wat zekerheid.”

Want dat werd wel van haar verwacht als vwo-leerling: een goede baan vinden die zekerheid biedt. Toch lonkte de kunstacademie.

“Ik was zo onzeker over mezelf dat ik in Groningen, Arnhem en Kampen toelatingsexamen heb gedaan.”

Ze werd bij alle drie de academies toegelaten.

“Ik ben een Drentse, dus ik heb voor Groningen gekozen. Niet zo heel ver van huis, maar wel een redelijk grote stad voor mijn gevoel. Bovendien stond de Minerva als kunstacademie goed bekend.”

Dus daar ging Sasja: als 17-jarige op kamers. 

“Ze hadden in het toelatingsgesprek ook wel gezegd dat ze me te jong vonden. Maar waarschijnlijk heb ik iets gezegd als ‘nou, als ik zo jong ben, dan kun je me nog lekker vormen’. Dus toen hadden ze zoiets van: die is wel eigenwijs genoeg.”

In vier jaar haalden ze alle examens en was ze docent.

“Maar daar moest je nog een academiejaar aan vast plakken. Dan moet je dus een heel jaar als kunstenaar schilderen en werken aan je eindexamencollectie.”

Dat jaar kwam ze erachter dat ze de combinatie van werken en studeren fijn vond. 

“En dus ben ik naar de universiteit gegaan. Bedrijfsopleidingen en curriculumontwikkeling. Iets heel anders dan de kunst. Nog voor ik mijn bul had werd ik al ingelijfd door Schouten & Nelissen.”

De toekomstige directie

Een carrière als middelbare school docent zat er niet in voor Sasja.

“Ik had op de kunstacademie al ontdekt dat werken in het onderwijs niets voor mij was. Je moet daar werken met bestaande programma’s en ik bedacht ze liever zelf. Dus de keuze voor curriculumontwikkeling was een hele logische. Dat zit ook meer in het creëren en zelf ontwerpen.”

Bij Schouten & Nelissen werd ze als trainee in drie jaar opgeleid als bedrijfstrainer en opleidingsadviseur. 

“Er werd daar zoveel geld in ons gepompt. We werden echt klaargestoomd om de toekomstige directie te worden. Dat hield ik drie jaar vol. De druk was hoog, we moesten vier dagen in de week trainen en daarnaast nog voor tonnen aan trainingen per jaar verkopen. Ik ontwikkelde een training waar ik zelf de projectleider van werd. De training werd een groot succes, maar ik ging kopje onder.”

Sasja kwam thuis te zitten met een burn-out.

Wedergeboorte

Ze was uiteindelijk 9 maanden uit de running. 

“Mijn wedergeboorte noem ik het achteraf. Dat klinkt mooi, maar toen ik erin zat zag ik dat natuurlijk niet. Ik ben toen wel gaan schrijven, want ik kreeg het niet rondgebreid in mijn hoofd.”

Gelukkig had ze hulp van een psycholoog en een carrièrecoach. 

“Zij hebben mij bevestigd in het gevoel wat ik al die tijd al had: ik ben een kunstenaar. Ik word compleet ongelukkig als ik niet schilder. Ik had op dat moment al vier jaar niet geschilderd en ik was aan het wegkwijnen. Dat zagen zij allebei. Dus mijn psycholoog zei: ga schilderen! Het resultaat maakt niet uit. Daar kwamen hele heftige schilderijen uit. Een hoofd zonder lijf, want ik voelde mijn lijf niet meer. Dat was een heel proces.”

Het was een duwtje in de richting waar Sasja hoe dan ook heen zou gaan. Op 1 januari 2000 is ze haar eigen bedrijf begonnen.

“Dat vond ik een mooie symbolische datum. Toen ben ik als autonoom kunstenaar gestart.”

Financiële onzekerheid

Het is een behoorlijke stap: van een goed betaalde baan bij een trainingsbureau, naar een onzeker bestaan als autonoom kunstenaar. 

“Ik had toen een partner met een goede baan. Dat was fijn, maar tegelijkertijd gaf dat ook problemen. Ik kon moeilijk afhankelijk zijn. Dus ik voelde me verplicht om dan maar het hele huishouden te gaan doen. Ik ging het onbewust op een weegschaal leggen. Ik vroeg hem toestemming om een spijkerbroek te kopen.”

Afhankelijk zijn past niet bij Sasja en daarom startte ze haar eigen schilderschool. Dat zorgde voor wat inkomen en daardoor kon ze weer op haar eigen benen staan. 

Een eigen schilderschool

Het pand waar haar schilderschool zit was ooit een oude schuur, maar met alle klushulp van haar ex en zijn vader heeft ze het helemaal kunnen opknappen. 

“En inmiddels heb ik het ook gekocht. Het loopt heel goed en ik kan het nu ook verhuren aan andere docenten. En die kies ik zelf uit, dus zo zorg ik dat het allemaal op elkaar afgestemd is. Qua techniek, zodat de mensen van alles kunnen doen.”

In 2017 is er ook een online schilderschool bij gekomen. 

“Daar staan hele uitgebreide olieverf- en tekencursussen.”

En sinds corona nog meer. 

“Iedereen zit thuis en de cursussen zijn heel goed zelfstandig te doen. Je krijgt veel uitleg, heel veel voorbeelden en readers met alles wat ik weet. En heel technisch, want ik ben heel praktisch in mijn manier van lesgeven.”

Net zoals dat Sasja kunstenaar is in hart en nieren, is ze ook een echte docent. Ze wil haar kennis delen. 

“Mensen zeggen wel eens dat ik mijn eigen concurrentie opleid. Nou en?! Er is genoeg ruimte voor iedereen. Als je authentiek blijft, heb je van niks of niemand wat te vrezen.”

De galerie

Sasja’s werk is nu op verschillende plekken te zien. Zo hangt een van haar schilderijen in een thematentoonstelling en kun je een serie bewonderen in Emmen. 

“Ooit exposeerde ik regelmatig in grote galleries, maar de commissie werd te hoog. De galerie bepaalt de prijs en dat vond ik niet eerlijk. En toen ben ik zelf een galerie begonnen.”

Sasja vertelt over de galerie die ze 5 jaar lang samen met haar partner Jeroen Pater heeft gehad. 

“Dat was de PoPuP Galerie voor Kunst en Komedie in het centrum van Utrecht. Daar waren comedy optredens en ik werkte samen met heel veel kunstenaars in allerlei technieken en stijlen. Ook ontwerpers die gebruik maakten van hergebruikte materialen. Redesign noemde ik dat. Van afval nieuwe dingen maken.”

Deze galerie trok dus niet het typische galerie publiek, maar juist allerlei mensen. Dat was ook helemaal de bedoeling. 

Commercieel

Bij de galerie kwamen ook veel beginnende kunstenaars die Sasja wilde helpen. 

“Ik plukte ze vers van de kunstacademie af. Ze wisten niet wat ze voor hun werk moesten vragen, dus daar hielp ik ze bij.” 

Waar Sasja tijdens haar tijd op de kunstacademie had geleerd hoe ze haar werk het beste kon verkopen, kwam ze erachter dat de commerciële kant niet voor iedere kunstenaar vanzelfsprekend was. Het is ook best lastig, want hoe bepaal je de prijs voor kunst? Zeker als beginnend kunstenaar.

“Ik heb toen samengewerkt met iemand die afgestudeerd was op de vraag ‘hoe bepaal je de prijs als beginnend kunstenaar?’. Zij heeft een formule gemaakt en die heb ik altijd aangehouden. En die gaf ik ook weer door, want mijn kennis is voor iedereen.”

Liefde voor olieverf

Als kunstenaar zijn de materialen waarmee je kunt werken oneindig. Waarom heeft Sasja voor olieverf gekozen?

“Op de kunstacademie was dat helemaal niet gewoon. Iedereen schilderde met acrylverf, want dat was makkelijker en goedkoper.”

Maar Sasja had veel bewondering voor kunstenaars als Flip Gaasendam.

“Hij werkt met olieverf en ook vrij dik en smeuïg. Dat krijg je met acrylverf niet voor elkaar, want dat droogt zo plat als een dubbeltje op.”

Er werd bijna geen les gegeven in olieverftechnieken op de kunstacademie, dus Sasja is maar gewoon begonnen. Met de hulp van een aantal docenten heeft ze haar weg in olieverf gevonden en inmiddels werkt ze er al 25 jaar mee. En met liefde.

“Je kan er echt je eigen handschrift in kwijt. Je kunt het dun schilderen of juist heel grof met paletmessen en pasta er doorheen. De textuur van het schilderij, het glanzende en het smeuïge. En de kleuren zijn veel intenser. En die geur! Ik word al helemaal blij als ik eraan denk!”

Mensen

Sasja’s schilderijen zitten vol kleur en verhalen. En iets wat eigenlijk in elk werk terugkomt is de mens. Ze is gefascineerd door mensen, hun relaties en hoe ze communiceren. Tijdens haar studie werkte ze in een discotheek en toen wist ze al dat haar eindexamen serie over café interieurs zou gaan. 

“Met mensen aan tafel. Mensen aan tafel en mensen in ruimtes vind ik sowieso heel boeiend. Hoe die zich gedragen omdat ze bij elkaar in een ruimte zijn. Dat zit eigenlijk wel in al mijn schilderijen.”

En Sasja werkt graag op grote doeken. Dat vind ze het fijnst. 

“Zoals die nu in Emmen hangen: onopgemaakte bedden. Daar staan geen mensen op, maar die bedden zijn wel beslapen door mensen.”

Geen vaste stijl

Al schildert Sasja het liefst op enorm grote doeken, het kan ook zijn dat ze juist op een inimini paneeltje werkt. 

“De inhoud vind ik het belangrijkste. En de stijl pas ik daarop aan. Die bedden serie is bijna livesize. Dat komt niet over als ik het op een klein paneeltje doe.”

De keuze voor de inhoud zorgt er ook voor dat ze geen vaste stijl heeft. 

“Mijn vader heeft weleens gezegd dat ik een vaste stijl moet aanhouden. Dat ik dan herkenbaarder ben. Dat kan wel zijn, maar dan zit ik vast. Ton Schulten is zo’n voorbeeld: hij schildert zijn hele leven al coulissen landschappen. Als kunstenaar word je dan niet meer uitgedaagd lijkt mij.” 

Schilder dilemma’s

“Als kunstenaar heb je altijd het dilemma van schilder ik iets wat ik zelf wil schilderen of maak ik werk dat goed verkoopt?”

Ook Sasja worstelt daarmee.

“Je denkt dat je weet wat andere mensen leuk vinden en dan ga je dat schilderen, maar dan mist het elke intentie. En vervolgens verkoop je het niet. Dat heb ik zelf ook een keer gedaan met een serie: cafe interieurs. De eerste serie liep heel goed. Toen wilde ik dus nog een keer zo’n serie maken, maar forget it. Het werkt gewoon niet zo.”

Ondanks deze wijze les, komt Sasja zelfs nu nog wel eens voor dit dilemma te staan. Ze wijst in het atelier naar twee schilderijen.

“Die schilderijen gaan over Corona. Over de afstand, opa’s en oma’s en hun kleinkinderen. Dat schuurde zo bij mij toen ik dat zag. Die staan achter het raam te kijken hoe hun kleinkind aan het spelen is. En zij staat het te filmen om niets te missen. Maar juist omdat ze aan het filmen is, mist ze alles. Het ging me zo aan het hart.”

En zo is ze begonnen aan deze schilderijen. Ze heeft zelfs nieuwe technieken geprobeerd. 

“Ik ben eraan begonnen, maar het afmaken boeit me helemaal niet. Ik heb het gezegd. Met verf.”

Sasja is met een groot doek soms 80 uur bezig. Ik kan me goed voorstellen dat je dan ook wel klaar bent met zo’n schilderij en dat je verder wilt naar een volgende. 

“Maar bij sommige helemaal niet! Daar kan ik echt aan blijven werken.”

Hoe komt het dat ze met sommige schilderijen al klaar is voor ze af zijn en ze aan andere schilderijen eindeloos kan blijven werken? Ze wijst naar een ander schilderij waar ze nog aan werkt. Een olieverfschilderij van een acteur voor een leeg theater. 

“Daar zit een intrinsieke motivatie. Dit moet gemaakt worden. Dit beeld is belangrijk voor mij. Het zal ook meespelen dat dit een serie is die ik heel makkelijk kan exposeren. Toch wel. Dit zal meer galeries aanspreken dan zo’n serie [ze wijst naar de corona schilderijen]. Die kunnen misschien nog een keer geëxposeerd worden in een tentoonstelling over corona, maar meer niet.”

Rust in je hoofd

Waar iedereen tijdens de lockdown juist tijd had voor een online schildercursus, was Sasja bezig om haar cursussen aan te vullen en zo veel mogelijk mensen hierover te vertellen. Toen het einde van de lockdown in zicht was, moest ze haar schilderschool corona proof maken. Ze heeft wel wat geschilderd, maar de echte rust die ze ervoor nodig heeft had ze niet.

Inmiddels staat alles klaar en zijn de eerste cursisten alweer langs geweest. Nu heeft ze pas weer ruimte in haar hoofd om over haar eigen kunst en werk na te denken.

“Voor het eerst zit alles weer op de rails. Het kriebelt nu weer heel erg om te gaan schilderen. Ik kan het wel wegdrukken, omdat andere dingen belangrijker lijken. Maar ik heb het gewoon echt nodig.”

Sasja moet schilderen, om gelukkig te blijven. En ze blijft ook schilderen. Het zal elke keer weer een verrassing zijn in welke stijl dit is. Maar het onderwerp is helder: mensen.